حجاب ، سرمایه فرهنگی ، تکلیف دینی

21 ماه تیر در تقویم رسمی کشورمان به عنوان « روز حجاب و عفاف » نامیده شده است. حجاب که در فرهنگ لغات به مفاهیمی چون « پرده » و « درپرده انداختن » معنا شده است در فرهنگ کهن ایران ، پیشینه ای دیرین دارد زیرا با بررسی منابع سترگی چون خدای نامه ابوالقاسم فردوسی - این گنجینه دربرگیرنده باورها و کردارهای ایرانیان باستان - ابعاد مختلف حجاب و نیز مقوله مهم « عفاف » که عموما به نیروی درونی کنترل کننده غرایز انسانی اطلاق می شود و حجاب نیز بخشی از آن به شمار می رود به چشم می خورند.

مرد بی مانند ادب حماسی ایران و جهان در لابه لای اثر فنا ناپذیر خویش و در بازگویی رویدادهای گوناگون ، پندار عمومی ایرانیان درباره حجاب و عفاف را به زیبایی بیان نموده که درخور توجه و شایسته تامل اند. او بارها به ویژه در بخش های تاریخی و اسطوره ای شاه نامه که عمدتا به ایران قبل از اسلام پیوند دارند از حضور زنان نژاده در صحنه های مختلف سخن رانده است ، زنانی که هم از زیبایی و دلیری وهم از حجاب و عفاف برخوردار بوده اند. برای مثال ، « شیرین » یکی از زنان نام برده شده در شاه نامه است که فردوسی ذهنیت این شه بانوی ایرانی را درباره حجاب ، از زبان خود او با تعابیری مانند « ... مرا از هنر موی بُد در نهان / که آن را ندیدی کس اندر جهان ... » نقل کرده است.

جای خرسندی و بسی مباهات است که بسیاری از زنان در ایران کهن ، مواظب تن خود بوده اند ، آن را از چشم دیگران می پوشانده اند و به این امر می بالیده اند و دراین بین نباید فراموش کرد حجاب ، هرگز سبب خانه نشینی های انزوا آوربرای آنان نبوده به گونه ای که حتی برخی زنان آن دوران از جمله «پوران دخت» و «آزرم دخت» به جای گاه پادشاهی رسیدند.

براساس داده های شاه نامه ، زنان حتی در فضای متفاوت جنگ آوری ، باحجاب ظاهر می شده اند ، برای نمونه رفتار «گرد آفرید» در جنگ با «سهراب» که با موی پوشیده به نبرد سهراب دلیر رفت می تواند از جمله شهود این مدعا باشد .

درکنار اظهارنظرهای متخصصان رشته های مرتبط چون باستان شناسان و تاریخ دانان ، سیری در اعماق شاه نامه که از محورهای استنادی این یادداشت می باشد نشان می دهد پوشش زنان در ایران باستان ، سبک و اسلوب خاصی داشته و پوشش تمام بدن چه نزد زنان و چه نزد مردان ایران زمین حقیقتی غیرقابل چشم پوشی بوده‌است به بیان دیگر ایرانیان به یمن آیین متعالی و باورهای انسانی خود هرگز در برهنگی به سر نمی برده‌اند.

پس از ورود آیین انسان ساز اسلام به ایران که نقطه عطفی درتاریخ این سرزمین بزرگ به شمار می رود بسیاری از نکات فرهنگی ایرانیان نه تنها طرد نشدند بلکه مورد تایید این مکتب مبارک هم قرار گرفتند که از آن جمله می توان موضوع بسیار مهم حجاب و عفاف را که در ابعاد مختلف زندگی انسان ها اثرگذارند برشمرد.

قرآن مجید در آیه 31 سوره مبارک نور « وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ ...» با این بیان صریح که « و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را (از هر نامحرمی) فرو بندند و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعاً از آن پیداست و باید روسری خود را بر سینه خویش (فرو) اندازند... » رعایت حجاب را فرمان داده است. باید توجه کرد این مقوله حیاتی و اثرگذار در تربیت انسان ، از دیدگاه علیم مطلق تا آن اندازه اساسی و لازم الاجراست که موضوع را در بخش های دیگری از کتاب هدایت نیز از جمله در آیه 59 سوره نورانی احزاب با این بیان که « يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا / ای پیامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش های خود را بر خود فروتر گیرند این برای آن که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند (به احتیاط) نزدیک تر است و خدا آمرزنده مهربان است » مورد ابرام قرار داده است.

موضوع انسان ساز و عزت آفرین عفاف در ادب بی کران فارسی هم پیشینه ای دیرین دارد و علاوه بر شاه نامه فردوسی که الگوهای رفتاری از گذشته های ایران را به شرحی که اشاره گردید بازگویی نموده ، شاعران متعددی در دوره ها و اعصار گوناگون به انحای مختلف از جمله در قالب آثارادب تعلیمی اهمیت عفاف و حجاب را گوشزد کرده اند که شعر حجاب استاد محمرضا ترکی به ویژه بیت « ... زیباترین! عروسک اهریمنان شدن / شایسته مقام اهورایی تو نیست! ... » را می توان نمونه ای از شعرهای سروده شده در این خصوص دانست.

بااین اوصاف به جرات می توان اذعان کرد حجاب نه تنها میراث گران سنگ تاریخی و سرمایه مهم فرهنگی بلکه تکلیف بزرگ دینی ووظیفه ای الهی برای هر ایرانی مسلمان است و همه آنانی که با هر توجیه و بهانه ای از عمل به آن طفره می روند و با زیرپاگذاشتن آیه های قرآنی و فرهنگ ناب ایرانی ، راهی مغایر با این مهم را برمی گزینند به جای صیانت ازهویت ایرانی و دینی خود ، خویشتن خویش را در معرض سقوط و آحادی از جامعه را نیز در آستانه گمراهی قرار می دهند.

روز حجاب و عفاف فرصتی برای تفکر و تامل چندباره دراین خصوص و به کار بستن همت مضاعف در صیانت از این سرمایه بی مانند است که امید می رود با عنایات الهی و عزم عمومی در جامعه اسلامی ما بیش از پیش رونق گیرد.

محمدرضا نوذریان – مدرس ادبیات فارسی در دانشگاه