بهمن مرادنیا اخیراً مشکل درآمد سرانه پایین در کردستان نسبت به میانگین کشوری را به «گذشته» ربط داده است؛ تردیدی نیست که عملکرد مسئولان اجرایی سابق در رقم خوردن وضعیت فعلی دخیل بوده، اما آیا فقط گذشته دلیل بروز مشکل است؟ فرمایش جناب استاندار «مغالطه علت جعلی» بوده و یادآور یک حکایت!
نقل است پیرمردی ادعا میکرد طبیب است، دانستههای او از علم طبابت اما، تنها مختصر اطلاعاتی بود که از پیشینیان شنیده بود، او گاهی به اطراف روستا میرفت و بی آنکه از خواص روییدنیها چیزی بداند، گیاهانی را میچید و از جوشانده آنها به خورد روستائیان نگونبخت میداد؛ حالا اگر بیماری هم به مرور زمان شفا مییافت، پیرمرد، موضوع را به طبابت! خود مرتبط میکرد، روستائیان هم گاهی اوقات، از سر درماندگی دست به دامان او میشدند و برای علاج بیماری نزدیکان، از او طلب یاری میکردند؛ اگر بیماری هم بهبود پیدا نمیکرد، پیرمرد یا میگفت بیمار ناپرهیزی کرده یا مدعی بود، مریض، دوا را آنگونه که او دستور داده مصرف نکرده است.
او روزی در بستر بیماری افتاد؛ از قضا همان روز جوانی برای حاضر کردن طبیب بر بالین مادر بیمارش به درِ خانه او آمد؛ پیرمرد عذر خواست اما وقتی با اصرار جوان مواجه شد وعده داد فرزندش را که شاگردش هم بود به دیدن پیرزن مریض بفرستد.
پسر طبیب بر بالین بیمار حاضر شد؛ او که همانند پدر، چیزی از طبابت در چنته نداشت، در کمال استیصال به دنبال علت میگشت! پسر از پدر شنیده بود هرگاه بر بالین بیماری حاضر شد به اطراف او نگاه کند و به دنبال آثاری از طعام بگردد؛ پوست خربزهای، تهمانده غذایی و یا هرچیزی که بتوان آن را علت بیماری معرفی کرد.
پسر سادهلوح طبیب، وقتی بر بالین پیرزن بیمار حاضر شد به تناوب تکرار کرد که علت مرض ناپرهیزی بوده است و برای اثبات ادعای خویش اطراف بستر را به دقت نگاه میکرد شاید چیزی بیابد، هرچه نگاه کرد چیزی نیافت جز یک پالان! همان دم خطاب به اطرافیان پیرزن رنجور گفت: «بیمار خر خورده»!
از آن زمان تاکنون، این حکایت را در تبیین «مغالطه علت جعلی» به کار میگیرند؛ در ارائه استدلال برای روی دادن یک اتفاق زمانی میگوییم از مغالطه «علت جعلی» (False Cause) بهره گرفته شده که چیزی به عنوان علت معرفی شود که درواقع علت نباشد و یا تنها یکی از علل باشد ولی به عنوان علت تامه معرفی شود.
یک مثال روشن این نوع مغالطه شاید برای همه ما آشنا باشد؛ معلمی از شاگردش سؤال میپرسد، شاگرد که قادر به دادن پاسخ نیست داشتن میهمان در شب گذشته را دلیل ناتوانی در پاسخگویی معرفی میکند؛ بلی، داشتن میهمان میتواند مانع درس خواندن دانشآموز باشد اما این علت، تنها یکی از علل است و ناتوانی دانشآموز در پاسخ دادن به سؤالات معلم را قطعاً نمیتوان در همان یک علت خلاصه کرد.
الغرض؛ یکی از علل بروز مشکلات امروز کردستان البته که عملکردهای نادرست گذشته است اما اگر کسی مشکلاتی را که امروز کردستان با آن روبروست فقط به عملکردهای ناصحیح گذشته ربط دهد مرتکب «مغالطه علت جعلی» شده است.
استاندار کردستان به تازگی در همایشی، به برخی مشکلات نظیر تورم و گرانی اشاره کرده و گفته «اگر درآمد سرانه مردم استان به نسبت میانگین کشوری پایین است ریشه در گذشته دارد و باید در زمان خودش برای این مسئله با برنامهریزی چارهاندیشی میشد».
بلی آقای استاندار؛ عملکرد گذشته در رقم خوردن وضعیت فعلی کردستان دخیل است اما فکر نمیکنید معرفی «گذشته» به عنوان علت تامه مشکل، مغلطهای بیش نیست؟ اصلاً مگر شما استاندار شدهاید مشکلات را حل کنید یا برای مردم سخنرانی کنید؟
راستی جناب مرادنیا! نکند «ثبت بالاترین تورم سالانه در میان همه استانهای کشور به نام کردستان»، «معرفی کردستان به عنوان استان دارای بیشترین چکهای برگشتی»، «قرار گرفتن نام کردستان در میان سه استان نخست کشور در مؤلفه میزان شیوع رشوه در ادارات»، «اعلام کردستان به عنوان استان دارای بدترین محیط کسب و کار در کشور» و از همه اینها بدتر، اعلام رتبه نخست کردستان در مؤلفه «فساد و سوءاستفاده افراد از مقام و موقعیت اداری در دستگاههای اجرایی» در بین همه استانهای کشور هم از نظر شما «ریشه در گذشته دارد»؟ فکر نمیکنید این بلایا محصول ضعف عملکرد شما و ناتوانیتان در اداره مطلوب استان است و با مغلطه کردن نمیتوانید از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنید؟!
فرید کریمی