تابناک گزارش می دهد| بحران آب در کنار خلیج فارس/ آبهای شیرین به فلات مرکزی ایران می‌رود
به گزارش خبرنگار تابناک از هرمزگان، به دنبال کاهش ۷۷ درصدی بارندگی‌ها در استان هرمزگان، وضعیت ذخایر آبی سدهای این استان بحرانی شده است. این کاهش بارندگی تأثیر مستقیمی بر میزان ورودی آب به سدها داشته و موجب افت قابل توجهی در ذخایر آبی شده است.
سدهای شمیل، نیان و استقلال میناب، که از مهم‌ترین منابع تأمین آب شرب و کشاورزی در منطقه محسوب می‌شوند، با کاهش شدید ذخایر آبی مواجه شده‌اند. این وضعیت می‌تواند مشکلات جدی برای مردم و کشاورزان ایجاد کند.
مقایسه میزان ورودی آب به سدها در ابتدای دوره پرشدگی (۱۸ اسفند) نسبت به سال گذشته، ابعاد این بحران را به وضوح نشان می‌دهد.
• سد سرنی: ۹ میلیون متر مکعب
• سد استقلال: ۱۸ میلیون متر مکعب
• سد شمیل: ۳ میلیون متر مکعب
• سد جگین: ۱۱۷ میلیون متر مکعب
این ارقام نشان‌دهنده کاهش چشمگیر ورودی آب به سدها و تشدید بحران آبی در استان است. در حال حاضر، سدهای تأمین‌کننده آب مرکز استان و مناطق روستایی مانند سد سرنی، سد استقلال و سد نیان، در مرز خشکی کامل قرار دارند و مجموع ذخیره آبی پشت این سدها تنها برای یکی دو ماه آینده کفایت می‌کند.
گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که ذخایر آبی سدهای این استان به شدت کاهش یافته و در آستانه خشکی کامل قرار گرفته‌اند. عبدالحمید حمزه‌پور، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان، در گفت‌وگویی اعلام کرد که سدهای اصلی تأمین‌کننده آب مرکز استان و مناطق روستایی، از جمله سد سرنی، سد استقلال و سد نیان، با وضعیت نگران‌کننده‌ای روبه‌رو هستند.
به گفته حمزه‌پور، مجموع ذخیره آبی پشت این سدها تنها برای یک تا دو ماه آینده کفایت می‌کند و این امر نشان‌دهنده عمق بحران آبی در این منطقه است. او افزود: «هرمزگان به دلیل شرایط اقلیمی خاص خود، همواره با چالش کم‌آبی مواجه بوده، اما در پنج سال اخیر، خشکسالی بی‌سابقه‌ای گریبان‌گیر استان شده که در سه سال گذشته شدت بیشتری یافته است. در سال آبی جاری (۱۴۰۳)، بارندگی قابل‌توجهی ثبت نشده و منابع آبی سطحی و زیرزمینی بدون تغذیه باقی مانده‌اند.»
بر اساس داده‌های دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، سدهای شمیل و نیان از ابتدای سال آبی جاری هیچ آورده‌ای نداشته‌اند و به طور کامل خشک شده‌اند. همچنین سد استقلال، یکی دیگر از سدهای کلیدی استان، با کاهش ۷۳ درصدی ذخایر نسبت به سال گذشته مواجه شده و تنها ۶ درصد از ظرفیت آن پر است. این وضعیت در حالی است که میانگین بارش‌های استان از ابتدای مهر تا اواخر دی‌ماه تنها ۱۰.۹ میلی‌متر بوده که نسبت به دوره بلندمدت (۵۲.۴ میلی‌متر) کاهش ۷۹ درصدی را نشان می‌دهد.
مقامات محلی هشدار داده‌اند که بدون اقدامات فوری و همکاری مردم در مدیریت مصرف آب، هرمزگان ممکن است در ماه‌های آتی با تنش آبی شدیدتری مواجه شود. حمزه‌پور در این باره گفت: «پروژه‌هایی مانند حفر چاه‌های جدید، احیای چاه‌های موجود و توسعه ظرفیت آب‌شیرین‌کن‌ها در مناطقی مثل جزیره هرمز و بندر کرگان در حال انجام است، اما این تلاش‌ها بدون مشارکت عمومی در صرفه‌جویی کافی نخواهد بود.»
کارشناسان هواشناسی نیز پیش‌بینی کرده‌اند که بارش‌های زمستانی و بهاری ممکن است بخشی از این کمبود را جبران کند، اما با توجه به روند کاهش بارندگی در سال‌های اخیر، نمی‌توان به این امید به طور کامل تکیه کرد. حمزه‌پور در پایان با اشاره به ماه مبارک رمضان، از مردم خواست تا برای نزول باران دعا کنند و ابراز امیدواری کرد که رحمت الهی بخشی از مشکلات آبی استان را برطرف سازد.
این گزارش در حالی منتشر می‌شود که بحران آب نه‌تنها هرمزگان، بلکه بسیاری از استان‌های دیگر ایران را نیز تحت تأثیر قرار داده است. کاهش ۳۱ درصدی ورودی آب به سدهای کشور و افت شدید بارش‌ها در مناطقی مثل تهران، سیستان و بلوچستان و خوزستان، نشان‌دهنده ابعاد گسترده این چالش در سطح ملی است. آیا هرمزگان و سایر مناطق کشور می‌توانند از این بحران عبور کنند؟ پاسخ به این پرسش به اقدامات سریع و هماهنگ دولت و همراهی مردم بستگی دارد.
استان هرمزگان، در سال ۱۴۰۴ با بحران شدید بی‌آبی مواجه است که نتیجه ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی می‌باشد. این بحران در سال‌های اخیر، به‌ویژه در سال آبی جاری، به دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی، کاهش چشمگیر بارندگی‌ها و مدیریت ناکارآمد منابع آبی تشدید شده است. در ادامه، ابعاد مختلف این بحران و راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با آن بررسی می‌شود.
وضعیت منابع آبی
سدها: سدهای کلیدی استان مانند سد استقلال، سد سرنی و سد نیان که تأمین‌کننده آب شرب و کشاورزی هستند، در شرایط بحرانی قرار دارند. ذخایر آبی این سدها به شدت کاهش یافته و گزارش‌ها حاکی از آن است که ذخیره فعلی تنها برای دو ماه آینده کافی است. این وضعیت نشان‌دهنده احتمال خشکی کامل این سدها در صورت تداوم شرایط فعلی است.
منابع زیرزمینی: از ۱۶۸ حلقه چاه آب شرب در شهرهای استان، ۲۴ حلقه کاملاً خشک شده، ۵۴ حلقه با کاهش آب یا شوری مواجه شده‌اند و تنها ۹۰ حلقه در وضعیت قابل قبولی هستند. این امر فشار بیش از حد بر منابع زیرزمینی و کاهش پایداری آنها را نشان می‌دهد.
کاهش بارندگی: در سال آبی جاری، بارندگی‌ها در برخی مناطق تا ۵۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است. این کاهش، ورودی آب به سدها و سفره‌های زیرزمینی را به شدت محدود کرده و تأمین آب شهرها و روستا‌ها را با مشکل مواجه ساخته است.
متوسط سرانه تولید آب در شهرهای استان حدود ۳۰۰ لیتر در شبانه‌روز است، اما در شهر‌هایی مانند رودان، هشتبندی و کوشکنار این میزان به بیش از ۴۰۰ لیتر می‌رسد که نشان‌دهنده مصرف بالای آب است. در مقابل، در شهر‌هایی مثل گوهران، سردشت، فین و روئیدر، سرانه تولید آب کمتر از ۲۰۰ لیتر است که بیانگر کمبود شدید آب در این مناطق است.
گرمای شدید در این فصل تقاضای آب را افزایش داده و فشار بیشتری بر منابع محدود وارد کرده است. کمبود آب، زندگی مردم در شهرها و روستا‌ها را مختل کرده و دسترسی به آب شرب را با چالش مواجه ساخته است.
بخش کشاورزی، که ستون اصلی اقتصاد استان است، به دلیل وابستگی شدید به آب با کاهش تولید و افزایش بیکاری مواجه شده است. صنایع نیز ممکن است به دلیل محدودیت آب با مشکلات عملیاتی روبه‌رو شوند.
راهکارهای پیشنهادی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب پیشنهاد کرده که اگر سرانه مصرف به ۲۰۰ لیتر در شبانه‌روز کاهش یابد، بخش زیادی از مشکلات تأمین آب حل خواهد شد. این امر نیازمند همکاری مردم و فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه است. بهینه‌سازی استفاده از منابع موجود و جلوگیری از هدررفت آب ضروری است.
با توجه به اینکه بحران آب در ایران یک مشکل فراگیر است، نیاز به سیاست‌گذاری هماهنگ در سطح ملی برای مقابله با تغییر اقلیم و توزیع مناسب منابع آبی احساس می‌شود.
آب خلیج فارس برای هرمزگان همچنان شور است
آب شیرین کن‌ها می‌توانند به طور قابل توجهی در کاهش تنش آبی هرمزگان مؤثر باشند، به‌ویژه به دلیل دسترسی به آب دریا و نیاز مبرم به منابع آبی جدید. با وجود چالش‌هایی مانند هزینه‌های بالا، مصرف انرژی و مدیریت پساب‌ها، این فناوری با برنامه‌ریزی مناسب و استفاده از راهکارهای نوین می‌تواند به عنوان یک راه حل بلندمدت و پایدار عمل کند. در نهایت، موفقیت این طرح‌ها به هماهنگی بین فناوری، مدیریت منابع و توجه به مسائل زیست‌محیطی بستگی دارد.
آب شیرین کن یک میلیون متر مکعبی که با سرمایه گذاری شرکت های فولاد مبارکه اصفهان و گل گهر سیرجان و چادر ملو اردکان راه اندازی شد، با شیرین سازی آب خلیج فارس آب مورد نیاز صنایع و معادن استان های اصفهان و یزد را تامین می کند.
این آب شیرین کن علیرغم آنکه مسائل زیست محیطی هم برای خلیج فارس دارد و طبیعتا باید بهره ای هم ساحل نشینان خلیج فارس از آن ببرند ولی بهای گران آب این آب شیرین کن ها هنوز نتوانسته هرمزگان و حداقل شهرها و روستاهای در مسیر این خط انتقال آب را سیراب کند.
این در حالی است که دو آب شیرین کن بزرگ دیگر هم در شهرستان پارسیان با هدف تامین آب استان فارس و در شهرستان سیریک و جاسک هم برای تامین آب استان کرمان در حال احداث هستند که هنوز سهم مردم هرمزگان از این آب شیرین کن ها مشخص نشده است.
بر اساس اقدامات گذشته، اظهارات مقامات و پروژه‌های در دست اجرا، می‌توان راهکارهای احتمالی زیر را پیش‌بینی کرد:
توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها:
هرمزگان به دلیل دسترسی به خلیج فارس، پتانسیل بالایی برای استفاده از فناوری آب‌شیرین‌کن دارد. در سال‌های اخیر، پروژه‌هایی برای افزایش ظرفیت آب‌شیرین‌کن‌ها در مناطقی مثل بندرعباس، قشم و جزیره هرمز آغاز شده است. عبدالحمید حمزه‌پور، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان، نیز به توسعه این ظرفیت‌ها اشاره کرده بود. انتظار می‌رود در سال ۱۴۰۴، دولت با جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی، تعداد و ظرفیت این تأسیسات را افزایش دهد تا بخشی از نیاز آب شرب و کشاورزی تأمین شود.
با توجه به هشدارهای مکرر مقامات درباره ذخایر محدود سدها (مانند سدهای سرنی، استقلال و نیان)، دولت احتمالاً برنامه‌های تشویقی و اجباری برای کاهش مصرف آب در بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی اجرا خواهد کرد. این شامل نصب تجهیزات کاهنده مصرف، آموزش عمومی و وضع محدودیت‌هایی برای مصارف غیرضروری است.
تکمیل پروژه‌های انتقال آب
پروژه‌هایی مانند خطوط انتقال آب از سدهای در حال احداث در شرق هرمزگان (مثل طرح ساماندهی روان‌آب‌های سواحل مکران) که توسط استاندار هرمزگان مطرح شده، می‌تواند در سال ۱۴۰۴ به بهره‌برداری برسد. این طرح‌ها با هدف ذخیره‌سازی و انتقال بیش از یک میلیارد مترمکعب آب، بخشی از کمبود را جبران خواهند کرد.
دولت در کوتاه‌مدت ممکن است به حفر چاه‌های جدید و احیای چاه‌های قدیمی روی بیاورد، همان‌طور که حمزه‌پور به این موضوع اشاره کرده است. این راهکار اگرچه موقتی است، اما می‌تواند فشار بر منابع موجود را کاهش دهد.
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها
تکمیل تصفیه‌خانه‌ها و سامانه‌های انتقال آب (مانند پروژه‌های آبرسانی به رویدر و روستاهای قشم) که در مصوبات قبلی کمیسیون عمران مجلس نیز ذکر شده، از اولویت‌های دولت خواهد بود. این پروژه‌ها با تخصیص بودجه محرومیت‌زدایی، احتمالاً در سال ۱۴۰۴ سرعت بیشتری خواهند گرفت.
کمبود بودجه و تاخیر در اجرای پروژه ها چالش های پیش رو
با این حال، اجرای این راهکارها با موانعی مانند کمبود بودجه، تأخیر در پروژه‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی، و وابستگی به بارش‌های فصلی روبه‌روست. کاهش ۷۹ درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت و خشک شدن سدهایی مثل شمیل و نیان، نشان می‌دهد که بدون تغییر الگوهای مصرف و مدیریت جامع منابع، این اقدامات ممکن است کافی نباشد.
وضعیت آبی سدهای استان هرمزگان بسیار نگران‌کننده است. عبدالحمید حمزه‌پور، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان، اعلام کرده که سدهای اصلی تأمین‌کننده آب مرکز استان و مناطق روستایی، شامل سد سرنی، سد استقلال و سد نیان، در مرز خشکی کامل قرار دارند. مجموع ذخیره آبی پشت این سدها تنها برای یک تا دو ماه آینده (تا اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت ۱۴۰۴) کفایت می‌کند.
همچنین، داده‌های دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نشان می‌دهد که سدهای شمیل و نیان از ابتدای سال آبی جاری (مهر ۱۴۰۳) هیچ آورده‌ای نداشته و به طور کامل خشک شده‌اند. سد استقلال میناب نیز با کاهش ۷۳ درصدی ذخایر نسبت به سال گذشته مواجه است و تنها ۶ درصد از ظرفیت آن پر است. این در حالی است که بارندگی در استان از ابتدای مهر تا اواخر دی‌ماه ۱۴۰۳، فقط ۱۰.۹ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت (۵۲.۴ میلی‌متر) کاهشی ۷۹ درصدی را نشان می‌دهد.
در مقابل، برخی سدها مانند سد جگین در منطقه بشاگرد و جاسک وضعیت بهتری دارند و تا چند سال پیش گزارش شده بود که حدود ۷۰ درصد ظرفیت آن پر است، اما اطلاعات به‌روز از این سد در دسترس نیست و با توجه به روند کلی کاهش بارش‌ها، احتمالاً این سد نیز تحت تأثیر قرار گرفته است.
به طور کلی، استان هرمزگان با خشکسالی بی‌سابقه‌ای مواجه است که طی پنج سال اخیر شدت گرفته و منابع آبی سطحی و زیرزمینی بدون تغذیه قابل‌توجهی باقی مانده‌اند. برای اطلاعات دقیق‌تر و لحظه‌ای، نیاز به گزارش‌های رسمی جدیدتر است، اما وضعیت کنونی نشان‌دهنده بحران جدی آب در این منطقه است.
عبدالحمید حمزه‌پور، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان، که اعلام کرده سدهای اصلی تأمین‌کننده آب مرکز استان و مناطق روستایی (سد سرنی، سد استقلال و سد نیان) در مرز خشکی کامل هستند و ذخایر آبی تنها برای یک تا دو ماه کفایت می‌کند، می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال ۱۴۰۴ برخی شهرها و روستاهای هرمزگان با تنش آبی شدید مواجه خواهند شد. هرچند فهرست دقیقی از شهرها و روستاهای خاص با بیشترین تنش آبی در سال ۱۴۰۴ به صورت رسمی منتشر نشده، اما بر اساس وابستگی به این سدها و شرایط اقلیمی، مناطق زیر احتمالاً در معرض بیشترین چالش قرار دارند:
شهرهای با احتمال تنش آبی بالا
بندرعباس: به‌عنوان مرکز استان، بخش قابل‌توجهی از آب شرب آن از سد استقلال میناب و آب‌شیرین‌کن‌ها تأمین می‌شود. با کاهش ۷۳ درصدی ذخایر سد استقلال (تنها ۶ درصد ظرفیت پر) و وابستگی به منابع محدود، این شهر در صورت عدم تکمیل پروژه‌های جدید آب‌شیرین‌کن، با تنش جدی روبه‌رو خواهد شد.
میناب: این شهر به طور مستقیم به سد استقلال وابسته است که در حال حاضر تقریباً خالی است. بدون بارندگی یا منابع جایگزین، تنش آبی در میناب در سال ۱۴۰۴ تشدید می‌شود.
قشم: جزیره قشم با وجود پروژه‌های آب‌شیرین‌کن، همچنان با چالش تأمین آب پایدار مواجه است، به‌ویژه در مناطق روستایی و پرجمعیت‌تر که زیرساخت‌ها تکمیل نشده‌اند.
بندر لنگه: این منطقه نیز به دلیل کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی و وابستگی به بارش‌های کم، در معرض تنش قرار دارد.
هرمز: جزیره هرمز که به منابع آب محدودی وابسته است، با تداوم خشکسالی و عدم توسعه کافی آب‌شیرین‌کن‌ها، احتمالاً با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.
روستاهای با احتمال تنش آبی بالا
روستاهای میناب: مناطقی که به سد استقلال وابسته‌اند، مانند روستاهای بخش مرکزی و توکهور، به دلیل خشک شدن سد و نبود منبع جایگزین کافی، در اولویت تنش آبی قرار دارند.
روستاهای اطراف سد سرنی: این مناطق که به سد سرنی وابسته هستند و اکنون با خشکی آن مواجه شده‌اند، احتمالاً در سال ۱۴۰۴ با کمبود شدید آب روبه‌رو خواهند شد.
روستاهای بشاگرد: با وجود سد جگین، کاهش بارندگی‌ها و برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی، روستاهای این منطقه نیز در معرض خطر هستند.
روستاهای بستک و پارسیان: این مناطق که به منابع آب زیرزمینی وابسته‌اند و بارش کمی دارند، ممکن است با افت شدید سفره‌های آب زیرزمینی مواجه شوند.
اگر بارندگی‌ها در بهار ۱۴۰۴ بهبود نیابد و پروژه‌های آب‌شیرین‌کن یا انتقال آب (مانند طرح ساماندهی روان‌آب‌های مکران) به موقع به بهره‌برداری نرسند، شهرهای پرجمعیت مثل بندرعباس و میناب و روستاهای وابسته به سدهای خشک‌شده بیشترین تنش آبی را تجربه خواهند کرد. با این حال، مناطقی که به آب‌شیرین‌کن‌ها متصل شده‌اند (مثل بخش‌هایی از بندرعباس و قشم) ممکن است وضعیت بهتری داشته باشند.
در صورت ادامه روند فعلی، یعنی کاهش بارندگی‌ها و عدم بهبود مدیریت منابع، استان هرمزگان در سال‌های آتی با چالش‌های شدیدتری مواجه خواهد شد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بدون اقدامات فوری، نه تنها هرمزگان بلکه بسیاری از استان‌های ایران در دهه‌های آینده در معرض بحران‌های آبی عمیق‌تری قرار خواهند گرفت.
بحران بی‌آبی در استان هرمزگان در سال ۱۴۰۴ نتیجه خشکسالی‌های مداوم، کاهش بارندگی‌ها و ضعف در مدیریت منابع آبی است. این بحران تأثیرات عمیقی بر زندگی مردم، کشاورزی و صنعت گذاشته و نیازمند اقدامات فوری و هماهنگ است. ترکیبی از پروژه‌های زیرساختی، مدیریت مصرف و سیاست‌گذاری ملی می‌تواند به کاهش اثرات این بحران کمک کند. بدون این تلاش‌ها، آینده آبی استان و کشور با تهدیدات جدی مواجه خواهد بود.
گزارش: رضا زرگر