همان
گونه که از رای قاطع مجلس نمایندگان آمریکا و سکوت دولت اوباما نیز برداشت
می‌شد، سنای آمریکا به اتفاق آمریکا به تمدید ده ساله قانون تحریم ایران
موسوم به ISA رای داد. به احتمال زیاد رئیس‌جمهور آمریکا نیز این قانون را
امضا خواهد کرد و از وزیر خارجه این کشور خواهد خواست متناسب با تعهدات
آمریکا در برجام، به اجرای آن بپردازد. این اتفاق چند پیام و پیامد قابل
توجه برای ایران دارد.
از همان وقتی که مجلس
نمایندگان آمریکا، قانون تحریم ایران را با 419 رای موافق در مقابل تنها یک
رای مخالف تصویب کرد، روشن بود که نه در دولت آمریکا و نه در قوه مقننه
این کشور اراده‌ای برای جلوگیری از تمدید این قانون وجود ندارد و طرف
آمریکایی، این تمدید را ناقض تعهدات خود در برجام نمی‌داند. تصویب قانون در
سنای آمریکا با 99 رای موافق و بدون هیچ رای مخالفی اثبات همین مدعا است
حداقل به این دلیل که اگر موافقین برجام، تمدید «قانون تحریم‌های ایران» را
ناقض برجام می‌دانستند، به آن رای منفی می‌دادند همان گونه که برای مثال،
لایحه منع فروش هواپیمای بوئینگ به ایران با مخالفت قابل توجه 185 نماینده
مجلس نمایندگان آمریکا مواجه شد و کاخ سفید نیز تهدید به وتوی آن را علنی
نمود.
به گزارش «تابناک»، در حالی که برای
ارزیابی رفتار دولت آمریکا در قبال تمدید قانون تحریم‌های ایران، شفاف شدن
شدت واکنش عملی ایران در مقابل آن و مشاهده اولین تاثیرات این تحول بر
آینده برجام حداقل چند هفته‌ای را باید صبر نمود ولی روشن است که تصویب
قانون مورد اشاره در آمریکا و واکنش‌های متقابل در ایران، چندین پیام مهم
را در خود نهفته دارد که در ادامه به طور خلاصه به آن اشاره می‌شود:
1-قابل پیش‌بینی و بی‌اهمیت برای دیگران، سبب نارضایتی مخالفان برجام
برخلاف
صحنه داخلی ایران که شاهد واکنش‌های فراوانی به موضوع تمدید قانون
تحریم‌های ایران بوده است، مقامات دیگر کشورهای درگیر در مذاکرات هسته‌ای
تقریبا هیچ واکنشی به این موضوع نشان نداده‌اند. برای این تفاوت چند دلیل
مهم قابل شمارش است:
نخست آن که مقامات دیگر
کشورها با توجه به متن برجام، اهمیت عملی چندانی برای تصمیم کنگره آمریکا
قائل نیستند به ویژه این که حتی مقامات دولت آمریکا نیز مدعی شده‌اند که
تصویب این قانون تاثیری بر وضعیت عملی تحریم‌های ایران ندارد.
ثانیا،
تصویب قانون مذکور محتمل‌ترین گزینه مطرح بود. در چند ماه اخیر که موضوع
سرنوشت ISA در کنگره آمریکا مطرح بوده است به غیر از تعدادی از گروه‌های
هوادار ایران که با ارسال نامه به سنای آمریکا، تمدید این قانون را بی‌ثمر و
غیرسازنده می‌دانستند، هیچ صدای قابل توجهی از درون حاکمیت آمریکا در
مخالفت با این موضوع شنیده نشد.
سومین دلیل برای
بی‌توجهی سایر کشورهای حاضر در مذاکرات هسته‌ای به تمدید قانون تحریم‌های
ایران در آمریکا این است که ظاهرا بر خلاف ایران، آنها این اقدام را ناقض
برجام نمی‌دانند. در ادامه در این باره بیشتر توضیح داده خواهد شد.
مخالفان برجام در آمریکا چرا ناراضی هستند؟
از
سوی دیگر مخالفان برجام در آمریکا، از وضعیت پیش آمده چندان راضی نیستند.
گزینه مطلوب برای آنها تمدید قانون تحریم‌ها علیه ایران با افزوده
تحریم‌های جدید به آن به بهانه موضوعات موشکی و تروریسم بود. کلی آیوت و
مارک کرک تنها سناتورهایی که در انتخابات اخیر آمریکا کرسی سنای خود را در
ایالت‌های نیوهمپشایر و ایلینویز از دست داده‌اند، از جمله افرادی بودند که
این موضوع را پی‌گیری می‌کردند. در مقابل، هیلاری کلینتون، معاون وی در
انتخابات یعنی سناتور تیم کین و سناتورهای دموکرات موافق برجام خواهان این
بودند که قانون ISA به شکل فعلی آن تمدید شود.
پیام مهم برای ایران
ماجرای
تمدید قانون تحریم‌های ایران، محکی جدی برای ایران در جهت مدیریت
بحران‌های فراوانی است که احتمالا در مسیر اجرای برجام برای ایران طراحی
خواهد شد. به ویژه در دولت آینده آمریکا، کنگره با همکاری کاخ سفید، اجرای
اقدامات آزاردهنده و تحریک آمیزی را آغاز خواهند کرد که ایران را از منافع
اقتصادی برجام محروم کند تا ایران به گونه‌ای وادار به خروج از برجام شود
که هزینه سیاسی آن را بپردازد و امکان ایجاد اجماع مجدد جهانی علیه ایران
نیز فراهم شود.
2-سرنوشت ISA چه خواهد شد؟ انتظار حداقل تا سال 2023!
اگر
فرض کنیم که برجام از آزمون پیش آمده و همچنین سایر خطرات پیش رو در
سالهای آینده، سالم عبور کند، طبق مواد 19، 20 و 21 از پیوست پنجم برجام
که «برنامه اجرا» برجام را توضیح می‌دهد، می‌توان انتظار داشت که با فرا
رسیدن روز گذار (transition day) در سال 2023، قوای مقننه در آمریکا، اروپا
و ایران تکالیفی را در قبال برجام بر عهده داشته باشند. به زبان دیگر،
مطابق متن پیوست پنجم برجام، هشت سال پس از «روز قبول توافق» (اکتبر 2023) و
یا هر زمانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ارزیابی گسترده‌تر خود
مبنی بر صرفا صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران برسد، اتحادیه اروپا و
آمریکا باید قوانین مربوط به تحریم‌های هسته‌ای ایران را در قوه مقننه خود
لغو کنند و در مقابل ایران هم باید پروتکل الحاقی را در مجلس شورای اسلامی
تصویب نموده و تائیدیه آن را از شورای نگهبان نیز اخذ کند.
با
توجه به این که مطابق متن، تکلیف تعیین شده برای اروپا و آمریکا، لغو و یا
اصلاح قوانین برای از بین بردن زیرساخت‌های حقوقی تحریم‌های هسته‌ای علیه
ایران است، ممکن است حتی در آن زمان نیز کنگره آمریکا، قانون ISA را لغو
نکند بلکه یک بازنویسی جدید از آن ارائه نماید. نکته مهم در این میان این
است که اگر چه در شرایط فعلی و البته پس از تمدید قانون مذکور، تحریم‌های
هسته‌ای تعیین شده در این قانون نباید علیه ایران اعمال شود، ولی لغو کامل
قانون ISA نیازمند اعلام دولت به کنگره درباره برآورده شدن هر سه شرط زیر
است: ــ ایران تلاش‌های خود برای طراحی، تولید و به دست آوردن سلاح‌های
کشتارجمعی و موشک‌های بالستیک را متوقف کرده است.
ــ ایران از فهرست کشورهای حامی تروریسم خارج شده باشد.
ــ ایران تهدید اساسی برای امنیت ملی آمریکا و متحدانش نیست.
به همین دلیل است که پیش‌بینی لغو کامل قانون ISA حتی در سال 2023، با اما و اگرهایی مواجه است.
3-اقدام متقابل: پیچیدگی‌های بسیار، خطر همراهی روسیه و آمریکا و باخت هفت به یک ایران!
تحریم‌های
مندرج در قانون ISA در حال حاضر مطابق بخش چهارم از پیوست دوم برجام اعمال
نمی‌شوند و با توجه به گستردگی تحریم‌های مندرج در قانون ISA، می‌توان به
آسانی مدعی شد که تغییر در وضعیت اجرایی آنها و به عبارت دیگر اعمال این
تحریم‌ها به معنای نقض صریح و قطعی برجام است.
بنابراین
پیش‌بینی منطقی این است که اوباما ضمن امضای مصوبه سنا، وزرا و مقامات این
کشور را مکلف نماید که با در نظر داشتن برجام، قانون ISA را به گونه‌ای در
دستور کار قرار دهند که ایران نتواند مدعی نقض برجام شود. آن گاه کشورهای
توافق‌کننده بر سر برجام، در مقابل این سوال قرار خواهند گرفت که آیا
آمریکا برجام را نقض کرده است یا خیر.
دو مسیر پاسخ ایران به تمدید قانون تحریم ایران
اگر
نظر ایران این باشد که برجام نقض شده است، دو مسیر کلی اقدام در چارچوب
برجام و یا خارج از چارچوب برجام برای ایران وجود دارد. برجام سازوکاری را
حل و فصل اختلافات در نظر گرفته است. مطابق ماده 36 متن اصلی برجام، چنانچه
ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه اعضای گروه 5+1، تعهدات خود را طبق
برجام رعایت نکرده‌اند، ایران می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به
کمیسیون مشترک ارجاع نماید. کمیسیون مشترک 15 روز زمان خواهد داشت تا موضوع
را فیصله دهد مگر این که این زمان با اجماع تمدید شود. بعد از بررسی در
کمیسیون مشترک، چنان که ایران معتقد باشد که موضوع فیصله نیافته است،
می‌تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران امور خارجه هم
15 روز وقت خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند مگر این که این زمان با
اجماع تمدید شود. پس از بررسی کمیسیون مشترک، به موازات (یا به جای) بررسی
در سطح وزیران، ایران یا آمریکا می‌توانند درخواست نمایند که موضوع توسط یک
هیات مشورتی که متشکل از سه عضو خواهد بود بررسی شود.هیات مشورتی باید نظر
غیر الزام‌آور خود را ظرف 15 روز ارائه نماید. چنانچه متعاقب این فرایند
سی روزه، موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از 5 روز نظریه هیات
مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد چنانچه موضوع کماکان به نحو
مورد رضایت ایران فیصله نیافته باشد و چنانچه ایران معتقد باشد که «عدم
پایبندی اساسی» اتفاق افتاده است، آن گاه ایران می‌تواند با توجه به نقض
جدی تعهدات از سوی آمریکا، از ادامه انجام تعهدات خود مطابق برجام دست
بردارد.
نکته مهم این است که ظاهرا مقامات
آمریکایی از همراهی دیگر اعضای 5+1 با خود در خصوص تمدید قانون ISA مطمئن
هستند. کریس کونز سناتور موافق با برجام در این خصوص به رویترز گفته است که
از این کشورها، اعتراضی در این خصوص ندیده است.
مسیر دوم و تهدیدات غیرعملی برخی نمایندگان مجلس
اگر
نظام معتقد باشد که اقدامات آمریکا در خصوص تمدید قانون ISA ناقض برجام
است، راه منطقی این است که موضوع را از طریق ساز و کار حل و اختلاف موجود
در برجام پی‌گیری کند و آن گاه در صورت به نتیجه نرسیدن، با سنجش میزان
همراهی دیگر کشورها به ویژه چین و روسیه با موضع ایران، فرایند خروج از
برجام را طی نماید.
آرزوی رژیم اسرائیل و مخالفان
برجام در آمریکا این است که ایران بدون پشتوانه حقوقی و بدون طی مسیر درست
دیپلماتیک، از برجام خارج شود. در این صورت، طرح و آرزوهایی که آنان برای
سالهای آینده در نظر دارند، یک شبه بر آورده خواهد شد. روشن است که نظام
اسلامی خردمندتر و محاسبه‌گرتر از این است که در چنین دامی بیفتد. بنابراین
می‌توان مطمئن بود که ادعای برخی نمایندگان مجلس که از بررسی طرحی سه
فوریتی در جلسه روز یک‌شنبه مجلس خبر می‌دهند تا چه اندازه از واقعیت و
صلاح کشور دور است.