مسعود مصفا
عملیات ساختمانی مطابق بند 12-1-3-1 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان به هر گونه احداث بناهای موقت و دائم، توسعه، تخریب، خاکبرداری، تعمیر اساسی، تقویت بنا و .... اطلاق می شود و در انجام این عملیات ساختمانی اشخاص متعددی در کارگاههای ساختمانی حضور داشته که هر یک دارای نقش نظارتی یا اجرایی خاص خود بوده و در قوانین و آیین نامه های مختلف برای هر یک وظایف و مسوولیتهایی تعریف شده است بنابراین اگر آنان در انجام مسوولیت های حرفه ای و قانونی خود سهل انگاری کنند و خساراتی اعم از جانی و مادی به سایر اشخاص وارد شود، بر اساس مبانی مختلف قانونی مسوول جبران خسارت خواهند بود.
با توجه به اینکه ضوابط مربوط به ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا در قالب دو آیین نامه اجرایی تحت عنوان آیین نامه حفاظت کارگاههای ساختمانی و مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان ارایه شده و ملاک عمل نظریات کارشناسی و حقوقی بوده در ادامه به معرفی اشخاص دخیل، مسولیتها و تطابق آیین نامه ها پرداخته شده است. مبنای تعاریف در این یادداشت، مباحث مقررات ملی ساختمان بوده و تطابق و نتیجه گیری نهایی با در نظر گرفتن آیین نامه حفاظت کارگاههای ساختمانی صورت گرفته است.
اشخاص دخیل در عملیات ساختمانی:
صاحب کار: شخصی است حقیقی یا حقوقی که مالک یا قائم مقام قانونی مالک کارگاه ساختمانی است.
کارفرما: شخصی است حقیقی یا حقوقی که یک یا چند نفر کارگر را در کارگاه ساختمانی به کار می گمارد، اعم از اینکه پیمانکار اصلی(سازنده)، پیمانکار جزء یا صاحب کار باشد.
سازنده (مجری) :شخصی است حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال بکار که اجرای عملیات ساختمانی را مطابق قراردادی با صاحب کار بر عهده دارد. منظور از واژه پیمانکار اصلی در آیین نامه حفاظت کارگاههای ساختمانی همان سازنده یا مجری اشاره شده در مباحث مقررات ملی ساختمان است.
پیمانکار: شخصی است حقیقی یا حقوقی که به عنوان پیمانکار جزء یا فرعی اجرای قسمتی از عملیات ساختمانی را بر طبق قرارداد کتبی با سازنده عهده دار است.
مهندس ناظر: شخصی است حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال بکار که بر اجرای صحیح عملیات ساختمانی نظارت مینماید.
تکالیف و مسوولیت های قانونی:
در مباحث مقررات ملی ساختمان علی الخصوص مبحث دوم و دوازدهم و همچنین در آیین نامه حفاظت کارگاههای ساختمانی، تکالیفی در خصوص ایمنی در کارگاههای ساختمانی بر عهده هر یک از اشخاص دخیل نهاده که ضروریست به آنها پرداخته شود.
در بند 12-1-3-10 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان آورده شده که صاحب کار مسوولیت ایمنی، بهداشت کار و حفاظت محیط زیست مربوط به آن را بر طبق قرارداد کتبی به سازنده(مجری یا پیمانکار اصلی) واگذار می نماید. همچنین در بند 12-1-5-1 نیز سازنده (مجری یا پیمانکار اصلی) موظف به حفظ و تامین ایمنی در کارگاه ساختمانی شده و مشابه آن در بند 2-4-4 مبحث دوم مقررات ملی ساختمان رعایت اصول ایمنی و حفاظت کارگاه و مسائل زیست محیطی به عهده مجری گذاشته شده است. از سوی دیگر در ماده 4 آیین نامه حفاظت کارگاههای ساختمانی نیز به این مورد اشاره شده و به صراحت بیان نموده که : " هر گاه صاحب کار اجرای کلیه عملیات ساختمانی از ابتدا تا پایان کار را کلاً به یک پیمانکار محول نماید، پیمانکار مسوول اجرای مقررات این آیین نامه در کارگاه خواهد بود."
مهندس ناظر بنا بر تعریف قانونی و وظایف تعریف شده، شخصی است صاحب صلاحیت که بایست بر عملیات اجرایی ساختمانی که تحت نظارت آنها احداث می گردد از لحاظ انطباق ساختمان با مشخصات مندرج در پروانه و نقشه ها و محاسبات فنی ضمیمه آن و مقررات ملی ساختمان نظارت کرده و در پایان کار مطابقت عملیات اجرایی ساختمان را با مدارک فوق گواهی نمایند.
بنابراین مهندسان ناظر بصورت مقیم در کارگاه نبوده و نظارت آنان صرفا جنبه کنترلی داشته و بایست در صورت مشاهده نواقص یا نقض از مقررات ملی ساختمان گزارشات خود را به مراجع ذیصلاح ارسال نماید. در خصوص موضوع این یادداشت و تکالیف ایمنی وارد بر مهندسان ناظر، میتوان به بند 12-1-5-8 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان اشاره نمود که :" مهندس ناظر موظف به نظارت بر اجرای مقررات این مبحث در عملیات ساختمانی می باشد و در صورتیکه مواردی خلاف این مبحث مشاهده نماید باید ضمن تذکر کتبی به سازنده ( مجری یا پیمانکار اصلی) مراتب را به مرجع رسمی ساختمان اعلام نماید. متذکر میگردد در ماده 7 آیین نامه حفاظت کارگاههای ساختمانی نیز بصورت مشابه اشاره شده و ناظر را موظف به ابلاغ فوری خطر وقوع حادثه به کارفرما، اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مرجع صدور پروانه ساختمان اعلام نموده است.
نتیجه گیری :
با توجه به موارد قانونی اشاره شده و صراحت ماده 3 تا 6 آیین نامه حفاظت کارگاههای ساختمانی مصوب وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسولیت مستقیم اجرای آیین نامه اشاره شده بر اساس مواد 91 و 95 قانون کار بر عهده کارفرماست که خود کارفرما میتواند صاحب کار، پیمانکار اصلی یا فرعی باشد و در صورت محول نمودن کل کار یا بخشی از کار به پیمانکار اصلی یا جزء ، این مسوولیت به نامبردگان انتقال پیدا کرده و صاحب کار مسوول هماهنگی بین آنان خواهد بود و در بندهای 12-1-5-1 تا 12-1-5-4 مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان نیز عیناً به آن اشاره شده است.
بنابراین در یک کلام میتوان گفت که :" مسوولیت مستقیم حفظ، تامین و اجرای مقررات ایمنی در کارگاههای ساختمانی بر عهده کارفرما یا سازنده ( مجری یا پیمانکار اصلی) است و مهندسان ناظر صرفا نقش نظارتی داشته و مسوول اعلام گزارش بموقع می باشند."
توصیه ها :
بعضا مشاهده شده تفسیرهای مختلفی از شرح وظایف و مسوولیتهای قانونی در اینخصوص شده و اغلب مهندسان ناظر بدلیل ناآگاهی یا عدم ارایه گزارش بموقع موارد ایمنی به مراجع ذیصلاح، مسوول جبران خسارت وارده ناشی از وقوع حادثه در کارگاه ساختمانی تحت نطارت خود خواهند شد از آنجایی که گمان اغلب افراد این است که در حادثه های ایمنی به جزء صاحب کار و ناظر شخص دیگری مسوول نیست و این در صورتیست که مسوولیت اصلی بر عهده صاحب کار و پیمانکار است بنابراین پیشنهاد میگردد مهندسان ناظر به این مهم دقت نموده و همواره با وارسی و بازدید های مکرر از پروژه های تحت نظارت خود، موارد عدم رعایت مسایل ایمنی در کارگاه های ساختمانی را به مرجع صدور پروانه(شهرداریها)، اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اعلام نمایند و در آخر یادآور میشود که صرفا اخذ تعهد کتبی از صاحب کار یا پیمانکار توسط مهندسان ناظر، رافع مسوولیت ایشان نبوده و همچنان مسوولیت مدنی ناشی از فعالیت حرفه ای و وظیفه عمومی مهندسان ناظر به قوت خود باقیست.
* دبیر هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان هرمزگان